Geschiedenis, Filosofie & Levensbeschouwing
door prof.dr. Joep Leerssen, hoogleraar Moderne Europese Letterkunde aan de UvA.De hoogtijdagen van de Verlichting worden gekenmerkt door de vraag wat een mens tot mens maakt, hoe 'hij' zijn geestelijke vermogens ontwikkelt en hoe geweld en machtsongelijkheid filosofisch geduid moeten worden. Joep Leerssen wil voorzichtig concluderen dat die kwesties nu nog even belangrijk zijn als toen, en dat 'zelfbevrijding uit verwijtbare domheid' in deze tijd weer brandend actueel is geworden.Historisch gezien begint de Verlichting met de 'Querelle des anciens et des modernes' (strijd tussen de klassieken en de modernen). Intellectuelen ontwikkelen aan het eind van de 17 eeuw de ambitie om de Klassieke Oudheid niet alleen als voorbeeld na te volgen, zij willen deze overtreffen. Dit komt voort uit nieuwe methoden van kritisch-rationeel denken. De empirie van Newton is daarin belangrijk, maar ook de herontdekking van de vergeten Oud-Griekse letter 'wau'. Daaraan vooraf ging de ontdekking van de grote Oosterse beschavingen alsmede het Spinozisme. Het einde van de Verlichting komt omstreeks 1800 met de ontdekking van de dialectiek (de geschiedenis ontwikkelt zich niet in een oorzaak-en-gevolg-proces maar in een model van conflict-en-oplossing), de Romantische waardering voor niet-rationeel denken (intuïtie, inspiratie) en een relativisme dat andere culturen en andere historische periodes in hun eigen waarde wil laten en ze niet langs de meetlat van de hedendaagse Europese elite wil leggen. Joep Leerssen bekijkt de culture achtergronden van de Verlichting als culturele geesteshouding (de 'zelfbevrijding uit verwijtbare domheid', volgens Kant) en als een periode (de progressieve fase van de pruikentijd).
De samenstellers van het Historisch Sprekers Archief hebben grote zorgvuldigheid betracht bij het verzamelen en citeren van de gegevens die hoofdzakelijk afkomstig zijn uit de archieven van de Koninklijke Industrieele Groote Club en eerder via de website openbaar gemaakte data. Mocht U een aan- of opmerking hebben over de teksten en/of afbeeldingen, dan verzoeken wij u contact op te nemen met de redactie via clubinfo@igc.nl.